W dniach 19-20.01.2024r. odbędą się uroczystości pogrzebowe Księcia Ordynata Andrzeja Lubomirskiego Pogrzeb państwowy będzie okazją by uczcić pamięć wybitnego i szlachetnego człowieka, który miał wpływ na historię i rozwój społeczności Przeworska oraz okolic. Śp. Książe Andrzej Lubomirski w swym życiu pełnił wiele zaszczytnych funkcji. Można Go było poznać jako: Ordynata Przeworskiego, Kuratora Literackiego Ossolineum, Posła na Sejm Krajowy Galicji i Sejm RP, Honorowego obywatela Miasta Przeworska, Twórcy Powiatu Przeworskiego, cukrowni i kolei wąskotorowej, Członka Rady Miasta i Rady Powiatowej, Odznaczonego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Komitet Honorowy sprowadzenia szczątków i uroczystości pogrzebowych zaprasza Państwa serdecznie do udziału w pogrzebie.
W 1825 roku Henryk Lubomirski, właściciel dóbr przeworskich w Galicji, utworzył z nich ordynację. Jej podstawę stanowiło kilkanaście folwarków i liczne zakłady przemysłowe. Kolejni ordynaci przeworscy – Jerzy Henryk i ostatni, Andrzej, bardzo dbali właśnie o rozwój i unowocześnianie przemysłu w swoich dobrach. Dzisiaj, niestety, po ufundowanych przez nich zakładach istnieje tylko wspomnienie. Bodaj jako ostatnią zamknięto już w czasach III Rzeczypospolitej cukrownię.
Batalia o cukier
Wnuk Henryka i ostatni ordynat, Andrzej, zasługuje na osobne wspomnienie z kilku względów. Nie tylko z powodu zasług dla przemysłu i gospodarki, ale również ze względu na ofiarny wkład w budowę niepodległej Polski. Książę Lubomirski należy do tych postaci, które o silną, niezależną Rzeczpospolitą walczyły nie na polach bitew, ale przy konferencyjnych stołach.
Andrzej Lubomirski urodził się w Przeworsku 22 lipca 1862 roku. Był absolwentem krakowskiego gimnazjum Świętej Anny, a następnie Uniwersytetu Karola w Pradze, gdzie obronił doktorat z prawa. Jego ojciec umarł, gdy książę miał dziesięć lat.
Po osiągnięciu pełnoletności i objęciu administracji nad ordynacją, Andrzej Lubomirski postawił na kontynuowanie dzieła ojca i dziada – budowę najnowocześniejszego majątku w zaborze austriackim i jednego z najnowocześniejszych na ziemiach polskich. W 1895 roku wybudował w Przeworsku wielką cukrownię – jeden z niewielu tego rodzaju galicyjskich zakładów, które sprostały konkurencji czeskiej i niemieckiej. Na przełomie stuleci rynkiem cukrowniczym zawładnął kartel, który z powodzeniem niszczył niezależne zakłady. Sposób był prosty: ceny dumpingowe. Jak więc udało się przetrwać cukrowni założonej przez ordynata? Kluczowy okazał się patriotyzm gospodarczy polskich mieszkańców Galicji. Polska prasa, politycy i społecznicy konkurencję polskiej cukrowni z niepolskim kartelem potraktowali jako walkę o polskość. Hasło, by kupować tylko polski cukier, mimo wyższych cen, wypaliło. Co więcej, pomogło w kolejnych latach rozwinąć się innym cukrowniom zakładanym przez Polaków, m.in. w Chodorowie. Lubomirski, w celu dowozu surowca do zakładu, w latach 1900-1904 zbudował specjalną kolej wąskotorową. Dzisiaj, jako Przeworska Kolej Dojazdowa, stanowi atrakcję turystyczną.
Patriotyzm gospodarczy
W dobrach przeworskich książę fundował i rozwijał również inne zakłady, m.in. fabrykę likierów i wódek, fabrykę serów, cegielnie, tartaki, stolarnie. Wspierał uprawę roślin przemysłowych i przemysł przetwórczy. Wszystko to pod hasłem gospodarczego wzmacniania polskiego żywiołu w Galicji i budowy skutecznej konkurencji wobec niemieckich firm. Zresztą Lubomirski współzakładał i przez długie lata przewodniczył Centralnemu Związkowi Galicyjskiego Przemysłu Fabrycznego, który aktywnie wspierał polskie inwestycje i walczył o optymalne warunki dla ich rozwoju. Lubomirski i inni działacze Związku zdawali sobie sprawę, że gospodarka oparta o małe zakłady rzemieślnicze i rozdrobnioną własność ziemską nie ma najmniejszych szans w starciu z konkurentami. Dzięki Związkowi udało się w ostatnich latach przed wybuchem I wojny światowej uzyskać większe dotacje władz Galicji na fundusz przemysłowy i preferencje podatkowe dla zakładów krajowych. Bardzo ważna dla rozwoju polskiego przemysłu była przeprowadzona w 1909 roku reforma taryf kolejowych, obniżająca koszty transportu dla przemysłu. W 1904 roku ordynat stanął na czele Ligi Pomocy Przemysłowej.
Książę Andrzej był czynnym politykiem. W latach 1907-18 posłował do austriackiego parlamentu – Rady Państwa – z ramienia konserwatystów. Należał do grona przywódców tzw. frakcji Podolaków w Kole Polskim. Był wielkim przeciwnikiem autonomii Ukraińców w Galicji, blokował m.in. tworzenie szkół średnich z ukraińskim językiem wykładowym. Mimo tego, że socjaliści (m.in. Ignacy Daszyński) twierdzili, że książę należał do „najzajadlejszych konserwatystów”, to obca mu była ocena interesu publicznego w kategoriach jednej grupy. Opowiadał się na przykład za parcelacją wielkich majątków ziemskich we wschodniej Galicji, by wzmocnić żywioł polski w przyszłym państwie, tworząc średniej wielkości gospodarstwa.
Śmierć na emigracji
Ostatnim wybitnym aktem publicznej działalności księcia był udział w delegacji polskiej na konferencję pokojową w Paryżu w 1919 r. – jako eksperta gospodarczego. W dwudziestoleciu międzywojennym ordynat wycofał się z polityki i publicznej aktywności, a skupił na inwestycjach. Zakładał kolejne cukrownie, był akcjonariuszem wielu zakładów przemysłowych, nie tylko zresztą galicyjskich, bo zainwestował np. w fabrykę wyrobów gumowych w Bydgoszczy. Okupację niemiecką przetrwał w Przeworsku, ale po wkroczeniu komunistów, nie mając złudzeń co do zamiarów nowej władzy, wyemigrował z Polski. Zmarł w Brazylii w 1953 roku. Kwitnącą ordynację przejęło państwo – i wkrótce z dobrze niegdyś prosperujących, nowoczesnych zakładów niewiele zostało. Zburzenie zabudowań dawnej cukrowni w 2008 roku można uznać za symboliczne pogrzebanie wszelkich śladów po przeworskim imperium przemysłowym.
Marcin Rosołowski o Księciu Andrzeju Lubomirskim
Program uroczystości:
19 stycznia 2024 r. (piątek)
Kaplica Domowa Pałacu Lubomirskich w Przeworsku
10:00-15:00 – wystawienie trumny z doczesnymi szczątkami Andrzeja Lubomirskiego
na parterze Pałacu w holu zostanie umieszczona księga kondolencyjna
20 stycznia 2024 r. (sobota)
Kaplica Domowa Pałacu Lubomirskich w Przeworsku
11:00 – egzekwie za zmarłego przy trumnie
11:30 – kondukt żałobny z Kaplicy Domowej Pałacu Lubomirskich do Bazyliki Kolegiackiej pw. Ducha Świętego w Przeworsku
Bazylika Kolegiacka pw. Ducha Świętego w Przeworsku
12:00 – Msza św. pod przewodnictwem JE abp. Adama Szala Metropolity Przemyskiego
13:30 – uroczystości pogrzebowe w Kaplicy Bożego Grobu i złożenie trumny w Krypcie Rodowej Lubomirskich; odsłonięcie tablic epitafijnych Henryka Lubomirskiego i Andrzeja Lubomirskiego
