W dniu 16.12.2023r. na Zamku Kazimierzowskim w Przemyślu, odbędzie się Koncert poświęcony pamięci Orląt Przemyskich i Lwowskich zorganizowany w kolejną już 105. rocznicę Bitwy pod Niżankowicami w trakcie walk o polskość Przemyśla w 1918 roku. Program wydarzenia oraz krótka historia poniżej.
16 GRUDNIA 2023 ROKU (SOBOTA)
GODZINA 18.00 SALA WIDOWISKOWA ZAMKU KAZIMIERZOWSKIEGO W PRZEMYŚLU
Program:
-Inscenizacja Historyczna przygotowana przez uczniów Szkoły Podstawowej w Łętowni.
-Występ Laureatów VIII Gminnego Konkursu Piosenki Patriotycznej.
-Piosenki Czarnej Trzynastki Przemyskiej w wykonaniu Harcerzy i Instruktorów Hufca ZHP im. Orląt Przemyskich.
LISTA POLEGŁYCH „ORLĄT PRZEMYSKICH”
W LATACH 1918-1920
(na podstawie zachowanych i dostępnych dokumentów w Muzeum Narodowym Ziemi Przemyskiej)
BITMAR Mieczysław – uczeń I Gimnazjum Polskiego, zginął w dniu 11 XI 1918 r.
CZERPA Stanisław – uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu, zaginął w bitwie pod Starym Milatynem w dniu 30 VII 1920 r
DEBLESSEN Jan – poległ w wojnie polsko-sowieckiej w roku 1920.
DURKACZ Tadeusz – uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu, zginął w bitwie pod Niżankowicami w dniu 13 XII 1918 r.
KĘDZIERSKI Tadeusz – uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu, zginął w bitwie pod Niżankowicami w dniu 13 XII 1918 r.
KĘDZIERSKI Józef – uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu, zginął w bitwie pod Niżankowicami w dniu 13 XII 1918 r.
KOŃCZY Adam – jednoroczny ochotnik, zginął w dniu 4 listopada 1918 r.
KORDECKI Adam – zginął w bitwie pod Starym Milatynem w dniu 30 VII 1920 r.
KRAMARZ Władysław – absolwent I Gimnazjum Polskiego, zginął w dniu 11 XI 1918 r.
MOTYKA Wacław – uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu, zginął w bitwie pod Niżankowicami w dniu 13 XII 1918 r.
NOŻYCKI Alfons – uczeń I Gimnazjum Polskiego, zginął w bitwie pod Niżankowicami w dniu 13 XII 1918 r.
ŰBERALL Ludwik – absolwent I Gimnazjum Polskiego, ranny w dniu 11 XI 1918 r, zmarł 4 XII 1918 r.
NOWAK Ferdynand – uczeń Krajowej Szkoły Kupieckiej, zginął w bitwie pod Niżankowicami w dniu 13 XII 1918 r.
OSOSTOWICZ Stanisław – uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu, zginął w bitwie pod Niżankowicami w dniu 13 XII 1918 r.
PŁONKA Adam – uczeń I Gimnazjum Polskiego, zginął w bitwie pod Niżankowicami w dniu 13 XII 1918 r.
PRESCH Bronisław – uczeń I Gimnazjum Polskiego, zginął w czasie walk o Przemyśl w listopadzie 1918 r.
RÓŻYCKI Alfons – uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu, wzięty do niewoli ukraińskiej pod Siedliskami w listopadzie 1918 r. i zamordowany.
RYŻ Władysław – uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu, ranny w bitwie pod Niżankowicami, zmarł w dniu 16 XII 1918 r.
SCHULTZ Marian – uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu, ranny w dniu 11 XI, zmarł 8 XII 1918 r.
SZYMCZAKOWSKI Teofil – poległ w wojnie polsko-sowieckiej w roku 1920
WYSOCKI Wilhelm – uczeń II Gimnazjum Polskiego na Zasaniu.
ZALESZCZYK Mieczysław – uczeń Krajowej Szkoły Kupieckiej, zginął w bitwie pod Niżankowicami w dniu 13 XII 1918 r.
Na początku listopada 1918 roku wybuchła wojna polsko-ukraińska, która miała ogromne znaczenie dla odradzającej się Polski w odniesieniu do jej południowo-wschodnich granic. W pierwszych dniach grudnia 1918 roku oddziałom ukraińskim ponownie udało się zagrozić bezpośrednio samemu miastu. Żołnierze ukraińscy zajęli stanowiska na linii wzgórz pomiędzy Nehrybką i Hermanowicami. Działa ukraińskie ostrzeliwały bezpośrednio samo centrum miasta ze stanowisk we wsi Grochowce, a więc zaledwie kilka kilometrów od starówki przemyskiej. 11 grudnia grupa wojsk polskich pod dowództwem gen. Zygmunta Zielińskiego rozpoczęła uderzenie, którego celem było odrzucenie sił wroga i likwidacja zagrożenia samego Przemyśla. W dniu 13 grudnia doszło do krwawej bitwy pod Niżankowicami, w której śmierć poniosło dziesięciu gimnazjalistów z Przemyśla, służących w 10 p.p. (zmiana numeracji pułku na 37 p.p. nastąpiła dopiero 25 lutego 1919 r.).
W dniu tym bohaterską śmierć poniosła Irena Benstchówna, która nie tylko niosła pomoc rannym kolegom, lecz również brała bezpośredni udział w walkach. Jej zbezczeszczone nagie ciało znaleziono na pobojowisku. Pochowano ją w dniu 18 grudnia 1918 roku na cmentarzu przy ul. Słowackiego, tuż obok swoich współtowarzyszy broni –„Przemyskich Orląt”, których uroczysty pogrzeb odbył się dzień wcześniej.
Jedna z przemyślanek niosących pomoc rannym żołnierzom w bitwie pod Niżankowicami H. Stieberowa utrwaliła w swoich wspomnieniach ostatnie chwile śmierci młodych bohaterów: „…Nie zapomnę nigdy tej chwili, gdy spod Niżankowic przywieziono do szpitala ciężko rannych. Byli to przeważnie studenci. Między nimi jeden z Kędzierskich i Ryż. Piersi ich falowały ciężkim oddechem, a w oczach przebijał ę błysk zadowolenia. Wtem wśród głuchej ciszy odzywa się głos Kędzierskiego. Proszę pani odmówić ze mną „Pod twoją Obronę”. Pohamowałam łzy cisnące się do oczu, zaczęłam odmawiać „Pod twoją Obronę” a za mną cichym szeptem powtarzał Kędzierski i jego młodociani towarzysze broni. Po skończonej modlitwie, Kędzierski odezwał się: „proszę zawiadomić moją matkę, ucałować jej ręce ode mnie i powiedzieć jej niech nie płacze, bo umieram za Ojczyznę”(zbiory Działu Historycznego MNZP).
Ze wzruszenia prawie oniemiała schodzę z piętra na dół pytając się o dalszych rannych. Na osobnym oddziale zastaję p. Dekańską obecnie Bilińska z przebitą ręką ukraińskim. Uśmiechnięta, zapowiada że pójdzie do dalszej walki. Najwięcej wzruszył mię na dalszych salach 12 letni bohater spod Chyrowa Józio (nazwiska nie pamiętam) ten prosił o codzienne odwiedziny i cukierki”. Te wzruszające słowa sprzed dziewięćdziesięciu lat są tragicznym świadectwem zbrojnych zmagań na ziemi przemyskiej pomiędzy Polakami i Ukraińcami.
Uczestnicy walk polsko-ukraińskich – harcerze przemyscy brali udział po zakończeniu działań wojennych w pracach Głównego Komitetu Plebiscytowego na Spiszu i Orawie.
Rok po zakończeniu walk polsko-ukraińskich przemyscy harcerze-„Orlęta Przemyskie” ponownie bronią niepodległości swojego młodego państwa. W wojnie polsko-bolszewickiej kolejni czterej młodzi przemyślanie ponownie płacą cenę najwyższą – życie. Są to Stanisław Czerpa, Jan Deblessen, Adam Kordecki i Teofil Szymczkowski.
fragment artykułu Piotra Michalskiego zamieszczonego w „Nasz Przemyśl”, grudzień 2018 (Nr 170) opisujący wydarzenia z 1918r. w kontekście Bitwy pod Niżankowicami w trakcie walk o polskość Przemyśla.
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju
Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich PROO na lata 2018-2030
